وظایف و اختیارات مجمع عمومی فوق العاده در رابطه با افزایش سرمایه شرکت سهامی

• وظایف و اختیارات مجمع عمومی فوق العاده

وظایف مجمع عبارت است از : " افزایش سرمایه ، کاهش سرمایه ، تغییرات اساسنامه ، ثبت شرکت  انحلال شرکت قبل از موعد و یا تغییر نوع شرکت "

• افزایش سرمایه

حدود اختیارات مجمع عمومی فوق العاده در مورد افزایش سرمایه :
افزایش سرمایه از نظر حقوقی وقتی صورت می گیرد که سرمایه شرکت تماماَ تادیه شده باشد که این افزایش به چهار صورت تحقق می یابد :
- افزایش سرمایه از طریق پرداخت مبلغ اسمی سهم به نقد
- به وسیله تبدیل سود تقسیم نشده یا اندوخته یا عواید حاصله از اضافه ارزش سهام به سرمایه شرکت
- به صورت تبدیل مطالبات نقدی حال شده اشخاص از شرکت به سهام جدید
- بالاخره با تبدیل اوراق قرضه به سهام
مجمع عمومی فوق العاده می تواند به هیات مدیره اختیار دهد که در ظرف مدت معینی که از 5 سال تجاوز ننماید ، سرمایه شرکت را تا میزان مبلغ معینی به یکی از طرق مندرج در ماده 159 (ل. ا. ق. ت ) افزایش دهد . ( مواد 161 و 162 ل. ا. ق. ت) . این تفویض اختیار به هیات مدیره به طور استثناء است ، زیرا افزایش سرمایه در صلاحیت اصلی مجمع عمومی فوق العاده می باشد.
1-افزایش سرمایه از طریق پرداخت مبلغ اسمی سهم به نقد
شرکت سهامی برای ادامه کار و فعالیت تجاری خود از طریق فراهم ساختن سرمایه ضروری مبادرت به انتشار سهام جدید عادی می نماید و چنین اقدامی در صورتی نتیجه بخش خواهد بود که شرکت از اعتبار کافی برخوردار باشد والا اگر شرکت متحمل زیان شد و ذخائر خود را نیز مصرف کرده باشد ، اصلح است که به عوض سهام عادی جدید مبادرت به صدور سهام ممتازه و یا اوراق قرضه بنماید.
بدیهی است اگر شرکت اطمینان از فروش سهام عادی جدید خود داشته باشد در این صورت نه امتیازی به سهامداران جدید خود می دهد و نه بار مالی پرداخت بهره اوراق قرضه را در مواعد معین تحمل می نماید.
ارزش اسمی سهام جدید که منتشر می گردد باید مساوی با بهای اسمی سهام قدیم باشد ، زیرا برابر ماده 32 ( ل. ا. ق. ت) مبلغ اسمی سهام و همچنین قطعات سهام در صورت تجزیه باید متساوی باشد. بدین ترتیب ارزش اسمی کلیه سهام شرکت ، در طول مدت حیات شرکت ، چه در بدو تاسیس و چه به هنگام انتشار سهام جدید به علت افزایش سرمایه و چه در صورت تجزیه سهام به قطعات باید متساوی باشد.
منظور از اضافه ارزش هر سهم که در ماده 160 ( ل. ا. ق. ت) اشاره گردیده ، مبلغی علاوه بر مبلغ اسمی هر سهم است که شرکت می تواند به مناسبت افزایش از پذیره نویسان مطالبه نماید و علت چنین مطالبه ای هم این است که سهامداران قدیم شرکت متضرر نشوند.
در مورد پاسخ به این سوال که آیا جمع اضافه ارزش های دریافتی شرکت از پذیره نویسان جزو سرمایه شرکت محسوب می شود و یا می توان آن ها را در ردیف منافع و ذخائر شرکت منظور نمود ، ماده 160 (ل. ا. ق. ت) اختیار اتخاذ تصمیم را به شرکت محول نموده و می گوید : " شرکت می تواند از عواید حاصله از اضافه ارزش سهام فروخته شده را به اندوخته منتقل سازد یا نقداَ بین صاحبان سابق تقسیم کند یا در ازاء آن سهام جدید به صاحبان سهام سابق بدهد. "
بر طبق ماده 166 (ل. ا. ق. ت ) حق تقدم صاحبان سهام قدیم پیش بینی شده است که می گوید : " در خرید سهام جدید صاحبان شرکت به نسبت سهامی که مالکند حق تقدم دارند و این حق قابل نقل و انتقال است ، مهلتی که طی آن سهامداران می توانند حق تقدم مذکور را اعمال کنند ، کم تر از 60 روز نخواهد بود . این مهلت از روزی که برای پذیره نویسی تعیین می گردد شروع می شود ".
مجمع عمومی فوق العاده می تواند به هنگام تصویب افزایش سرمایه از طریق فروش سهام ، حق تقدم سهامداران را نسبت به پذیره نویسی تمام و یا قسمتی از سهام جدید از آنان سلب نماید ، مشروط بر آنکه چنین تصمیمی پس از قرائت گزارش هیات مدیره و بازرس و بازرسان شرکت اتخاذ گردد والا تصمیم مزبور باطل خواهد بود . ( ماده 167 ل. ا. ق. ت)
در صورتی که حق تقدم در پذیره نویسی سهام جدید از سهامداران سابق سلب شده ، یا صاحبان سهام از حق تقدم خود در ظرف مدت مقرر استفاده ننمایند ، تمام یا باقیمانده سهام جدید ، حسب مورد ، عرضه شده و به متقاضیان فروخته خواهد شد. ( ماده 172 ل. ا. ق. ت)
بر طبق ماده 171(ل. ا. ق. ت) گواهینامه حق خرید سهامی که صاحبان سهام حق تقدم در خرید آن را دارند باید شامل نکات ذیل باشد :
_ نام و شماره ثبت مرکز اصلی شرکت
_ مبلغ سرمایه فعلی و نیز مبلغ افزایش سرمایه شرکت
_ تعداد و نوع سهامی که دارنده گواهینامه حق خرید آن را دارد با ذکر مبلغ اسمی سهم و حسب مورد مبلغ اضافه ارزش آن
_ نام بانک و مشخصات حساب سپرده ای که وجوه لازم باید در آن پرداخته شود.
_ مهلتی که طی آن دارنده گواهینامه می تواند از حق خرید مندرج در گواهینامه استفاده کند.
گواهینامه مذکور باید لااقل به امضای دو نفر که به موجب مقررات اساسنامه تعیین می شود ، برسد.
شرکت سهامی عام باید قبل از عرضه سهام جدید جهت پذیره نویسی مردم ، ابتدا طرح اعلامیه پذیره نویسی سهام جدید برای افزایش سرمایه را به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم و رسید دریافت نماید ، که اعلامیه مزبور الزاماَ باید به امضای مجاز شرکت رسیده باشد و نیز شامل نکات مقرر در مواد 174 و 177 (ل. ا. ق. ت) باشد ، سپس مراجع ثبت شرکت ها پس از بررسی طرح اعلامیه مزبور و ضمایم مربوط ، اجازه انتشار آن را صادر می نماید و شرکت ، اعلامیه پذیره نویسی سهام افزایش سرمایه را باید علاوه بر روزنامه کثیرالانتشار که آگهی های شرکت در آن منتشر می گردد، لااقل در دو روزنامه کثیرالانتشار دیگر آگهی نماید و نیز در آگهی مزبور باید تاریخ شروع پذیره نویسی سهام افزایش سرمایه و تاریخ خاتمه آن که مجموعاَ نباید کمتر از 2 ماه باشد قید شود.
حال اگر مقدار سهام خریداری شده ، بیشتر از کل سهم تعیین شده برای افزایش سرمایه باشد ، هیات مدیره باید نسبت به تعدیل سهام مذکور با تعیین تعداد سهام هر خریدار ، دستور استرداد وجه سهام اضافه خریداری شده را به بانک مربوط صادر نماید . ( ماده 881 ل. ا. ق. ت)
مطابق ماده 82 (ل. ا. ق. ت) و ماده 76 همان قانون ، اگر قسمتی از افزایش سرمایه به صورت غیر نقدی تادیه شود ، باید بدواَ آورده های غیر نقدی ، طبق نظر کتبی کارشناس رسمی وزارت دادگستری ارزیابی گردد و گزارش مربوط به ارزیابی آورده های غیر نقدی در اختیار مجمع عمومی فوق العاده قرار گیرد. اگر آورده های غیر نقدی یا مزایایی که مطالبه شده مورد تصویب مجمع عمومی فوق العاده قرار نگیرد ، دومین جلسه مجمع اخیر که حد نصاب آن حضور بیش از نصف پذیره نویسان هر مقدار سهام جدید و صاحبان سهام شرکت می باشد ، به فاصله مدتی که از یک ماه تجاوز ننماید تشکیل می شود و در فاصله دو جلسه مذکور ، صاحبان آورده های غیر نقدی که آورده آن ها مورد تصویب واقع نشده ، می توانند تعهد غیر نقدی خود را به تعهد نقدی تبدیل و مبلغ معادل آن را پرداخت کنند و همچنین کسانی که مزایای مورد مطالبه آنان از طرف مجمع عمومی فوق العاده پذیرفته نشده است  در صورت تمایل می توانند از مزایای مزبور انصراف حاصل و در شرکت باقی بمانند.
در شرکت سهامی خاص ، قانونگذار تشریفات کم تری برای افزایش سرمایه از طربق صدور سهام قایل شده است. به منظور ثبت افزایش شرکت مزبور فقط تسلیم اظهارنامه به ضمیمه مدارک مندرج در ماده 183 ناظر به ماده 169 (ل. ا. ق. ت ) کافی خواهد بود.
برای افزایش سرمایه در شرکت سهامی خاص از طریق فروش سهام جدید ، مجمع عمومی فوق العاده باید بنا به پیشنهاد هیات مدیره و پس از قرائت گزارش بازرس یا بازرسان شرکت در این مورد مراتب را تصویب نماید.
در صورتی که سلب حق تقدم در پذیره نویسی سهام جدید ، از بعضی سهامداران به نفع بعضی دیگر انجام پذیرد ، صاحبان سهامی که سهام جدید برای تخصیص به آنان در نظر گرفته شده است ، حق شرکت در اخذ رای درباره سلب حق تقدم مورد بحث ندارند و درحد نصاب رسمیت جلسه و اکثریت برای اتخاذ تصمیم نیز آرای آنان به حساب نخواهد آمد و همچنین مهلتی که طی آن صاحبان سهام می توانند حق تقدم خود را در خرید سهام جدید به مناسبت افزایش سرمایه شرکت اعمال کنند، حداقل 60 روز خواهد بود و این مهلت از روزی که برای پذیره نویسی تعیین می گردد شروع می شود. ( مواد 166 ، 167 و 168 ل. ا. ق. ت)
شرکت سهامی خاص نمی تواند در اساسنامه خود اختیار افزایش سرمایه را برای هیات مدیره تفویض نماید و ضمناَ مادامی که سرمایه شرکت کلاَ تادیه نشده باشد ، افزایش سرمایه مجاز نخواهد بود . ( مواد 164 و 165 ل. ا. ق. ت)
2- افزایش سرمایه به وسیله تبدیل سود تقسیم نشده یا اندوخته یا عواید حاصله از اضافه ارزش سهام به سرمایه شرکت
سود قابل تقسیم عبارت است از سود خالص در هر سال مالی منهای زیان های سال های مالی قبل و اندوخته ها ( اختیاری ، مالیاتی ، قانونی ) و حسب مورد به علاوه سود قابل تقسیم سال های قبل که تقسیم نشده ، منهای پاداش اعضای موظف هیات مدیره با در نظر گرفتن شرایط مقرر در ماده 241 ( تلفیقی از مواد 238 و 239 و 241 ل. ا. ق. ت)
اگر شرکت بخواهد سود تقسیم نشده یا اندوخته و یا عواید حاصله از اضافه ارزش سهام را تبدیل به سرمایه بنماید ( بند 3 از ماده 158 ل. ا. ق. ت) ، در چنین حالتی شرکت با استفاده از منابع مالی مربوط از یک نوع خود کفایی برخوردار می باشد و چون سهامداران شرکت هیچ گونه مبلغ جدیدی از بابت افزایش سرمایه مذکور پرداخت نمی نمایند ، لذا توزیع اوراق تعهد سهام بین صاحبان سهام ، از طرف شرکت برای پذیره نویسی و به طریق اولی ، انتشار اعلامیه و آگهی مربوط به پذیره نویسی الزامی نخواهد بود.
مطابق تبصره 2 از ماده 158 ( ل. ا. ق. ت) انتقال اندوخته قانونی به سرمایه ممنوع شده است و این امر شاید به منظور تضمین بیشتر مطالبات اشخاص ثالث از شرکت بوده است ، ولی عملاَ اگر اندوخته های قانونی به سرمایه منتقل شود ، موجب افزایش سرمایه شرکت خواهد بود و چنین اقدامی به نفع طلبکاران شرکت می باشد نه به ضرر آنان ، گرچه ممکن است اندوخته مذکور با صدور سهام جدید مجانی بین سهامداران تقسیم گردد. در صورتی که کلیه صاحبان سهام با افزایش مبلغ اسمی سهام شرکت موافق باشند در این صورت سهام سابق شرکت باطل و به عوض آن ها سهام جدید با مبلغ اسمی بیشتر تعیین شده از طرف شرکت صادر می گردد.
مطابق ماده 188 ( ل. ا. ق. ت) در موردی که افزایش سرمایه از طریق بالا بردن مبلغ اسمی سهام موجود صورت گیرد ، کلیه افزایش سرمایه باید نقداَ پرداخت شود.
افزایش سرمایه شرکت موجب بالا رفتن اعتبار آن در مقابل اشخاص طرف قرارداد با شرکت بالاخص با بانک ها و موسسات مالی معتبر می گردد.
در صورتی که شرکت ذخائر قابل تقسیم و یا اضافه ارزش سهام فروخته شده را بدواَ بین صاحبان سهام تقسیم و سپس مبادرت به صدور سهام جدید با پرداخت مبلغ اسمی بنماید ، کاری بیهوده و عبث خواهد بود ، زیرا حتی در صورتی که سهامداران شرکت پس از دریافت سود متعلقه به خود ، مجدداَ آن ها را صرف خرید سهام جدید شرکت بنمایند ، شرکت ناچار خواهد بود برای پذیره نویسی سهام جدید تشریفات قانونی که مستلزم هزینه و اتلاف وقت است انجام دهد.
مجمع عمومی فوق العاده می تواند راساَ مبادرت به افزایش سرمایه نماید یا این کار را به هیات مدیره محول می کند ، در هر حال هیات مدیره مکلف است در هر نوبت پس از عملی ساختن افزایش سرمایه حداکثر مدت یک ماه مراتب را ضمن اصلاح اساسنامه در قسمت راجع به میزان سرمایه ثبت شده شرکت ، جهت ثبت به مرجع ثبت شرکت ها اعلام کند تا پس از انجام تشریفات ثبت ، نتیجه جهت اطلاع عموم آگهی شود . ( مواد 161 و 162 و 163 ل. ا. ق. ت)
3- تبدیل مطالبات نقدی حال شده اشخاص از شرکت به سهام جدید
مطابق ماده 185 ( ل. ا. ق. ت) مجمع عمومی فوق العاده اختیار دارد از طریق تبدیل مطالبات نقدی حال شده طلبکاران شرکت به سهام جدید ، سرمایه شرکت را افزایش دهد و این در صورتی است که شرکت در فروخته شدن سهام جدید خود تردید داشته باشد زیرا طلبکاران شرکت حاضر نمی شوند بدون کسب امتیازاتی از قبیل سلب حق تقدم خرید سهام جدید از بعضی و یا کل سهامداران شرکت ، به تبدیل مطالبات حال شده خود به سهام مذکور مبادرت نمایند، مگر اینکه شرکت از نظر مالی ، وضع موفقیت آمیزی داشته باشد .
با توجه به ماده 185 ( ل. ا. ق. ت) ملاحظه می گردد که برای تبدیل مطالبات نقدی حال نشده اشخاص به سهام جدید به علاوه بر اتخاذ تصمیم مجمع مزبور ، تمایل طلبکاران در تبدیل مطالبات حال شده آنان به سهام جدید، الزامی می باشد.
حال باید دید که آیا بین دین شرکت و دین طلبکار شرکت که پس از خرید سهام جدید ایجاد می شود ، تهاتر حاصل خواهد شد یا خیر ؟
مطابق ماده 188 ( ل. ا. ق. ت) که اشاره ای به تهاتر نموده است ، کلیه افزایش سرمایه از طریق مذکور باید نقداَ پرداخت شود و به هنگام پذیره نویسی تمام سهام جدید ، بر حسب مورد کلاَ پرداخت یا تهاتر شود.
با توجه به اینکه تهاتر قهری مندرج در ماده 295 قانون مدنی ایران نمی تواند در این مورد مصداق داشته باشد ، اگر طرفین با رعایت مواد 298 و 299 قانون مذکور در شرایط تهاتر توافق نمایند ، آیا بین دیون تهاتر حاصل می شود یا خیر ؟
مجمع عمومی فوق العاده که تبدیل مطالبات حال شده اشخاص را به سهام جدید برای افزایش سرمایه تصویب نموده و طلبکار نیز به این امر رضایت داده است ، تصور نمی شود که به حقوق اشخاص ثالث لطمه وارد شده باشد ، مگر اینکه این شرکت به نفع اشخاص اخیر توقیف شود.
اگر طلبکار شرکتی ورقه تعهد سهام جدید شرکت مزبور را به منظور تبدیل مطالبات خود به سهام پذیره نویسی نماید ، آیا اشخاص ثالث می توانند قبل از به ثبت رسیدن افزایش سرمایه ، دیون شرکت به طلبکار مزبور را تامین یا توقیف نمایند؟
مطابق ماده 184 ( ل. ا. ق. ت) وجوهی را که به حساب افزایش سرمایه پرداخت می شود و باید در حساب سپرده مخصوص نیز نگاهداری شود قابل تامین و توقیف و انتقال به حساب های شرکت نیست ، مگر اینکه افزایش سرمایه شرکت مزبور در مرجع ثبت شرکت ها به ثبت رسیده باشد.
ورقه تعهد سهم مذکور ، در مورد شرکت های سهامی عام باید مشتمل بر نکات مندرج در ماده 186 ( ل. ا. ق. ت) ناظر به ماده 179 همان قانون باشد و همچنین شرکت مکلف است برای به ثبت رسانیدن افزایش سرمایه با تبدیل مطالبات نقدی حاصل شده اشخاص از شرکت به سهام جدید ، مدارک مذکور در ماده 187 ( ل. ا. ق. ت) را به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم نماید.
4- تبدیل اوراق قرضه به سهام
قانونگذار برای افزایش سرمایه با صدور سهام جدیدی که با اوراق قرضه قابل تبدیل یا تعویض باشد ، تشریفات خاصی به شرح ذیل قائل شده است :
_ در صورت قابل تبدیل بودن اوراق قرضه به سهام شرکت ، مجمع عمومی فوق العاده بنا به پیشنهاد هیات مدیره و گزارش خاص بازرسان ، اجازه انتشار اوراق قرضه را می دهد و ضمن تعیین شرایط و مهلتی ، به هیات مدیره اجازه می دهد تا سرمایه شرکت را افزایش دهد و هیات مدیره نیز در پایان مهلت تعیین شده ، معادل مبلغ بازپرداخت نشده اوراق قرضه ای که برای تبدیل به سهام شرکت عرضه شده است ، سرمایه شرکت را افزایش داده و پس از انجام تشریفات ثبت افزایش مزبور در مرجع ثبت شرکت ها سهام جدید انتشار و به صاحبان اوراق مذکور معادل مبلغ بازپرداخت نشده اوراق که به شرکت تسلیم نموده اند ، تحویل می دهد.
در تبدیل اوراق قرضه به سهام شرکت حق تقدم سهامداران شرکت در خرید سهام قابل تبدیل مزبور ، خود به خود منتفی می باشد.
_ در صورت قابل تعویض بودن اوراق قرضه با سهام شرکت ، مجمع عمومی فوق العاده بنا به پیشنهاد هیات مدیره و گزارش مخصوص بازرسان شرکت ، مقارن اجازه انتشار اوراق قرضه ، افزایش سرمایه شرکت را لااقل برابر با مبلغ اسمی اوراق مزبور تصویب می کند. این قبیل افزایش سرمایه باید قبل از انتشار اوراق قرضه به وسیله یک یا چند بانک و یا موسسه مالی معتبر پذیره نویسی شود و قرارداد مربوط به این گونه پذیره نویسی و سایر شرایط مربوط به آن و پذیره نویسان شرکت ، به تصویب مجمع عمومی فوق العاده سهامداران برسد والا فاقد هر گونه اعتبار خواهد بود.
اوراق قرضه قابل تعویض با سهام شرکت ، الزاماَ باید با نام باشد ( مواد 61 و 62 ل. ا. ق. ت) و شرکت مکلف است اوراق مذکور را به صاحبان مربوط انتقال داده ، در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برساند. ( مواد 67 و 68 ل. ا. ق. ت)